ساماندهی کاربری اراضی بر اساس توان اکولوژیکی آن، نقش بسزایی در مدیریت محیط و جلوگیری از تخریب محیط زیست در راستای توسعه پایدار دارد. بر این اساس، هدف پژوهش حاضر مشخص کردن توان اکولوژیک کشاورزی و انتخاب مناسب-ترین مکان ها برای اختصاص به این کاربری در شهرستان استهبان، واقع در استان فارس می باشد. برای سنجش دقیق توان اکولوژیک ناحیه مورد بررسی از روش توصیفی-تحلیلی استفاده شد. در این تحقیق فرآیند تصمیم گیری چند معیاره با بهره-گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی نقشی بسیار کاربردی دارد. با توجه به اینکه بخشی از شهرستان استهبان دارای مناطق حفاظت شده است و از آنجایی که در این مناطق امکان کشاورزی وجود ندارد، تحلیل ها و محاسبات پژوهش حاضر بدون در نظرگیری مساحت قسمت یاد شده انجام گرفته است. نتایج نشان داد 77 درصد از مساحت اراضی شهرستان استهبان از نظر مکان گزینی کاربری ها، در وضعیت ایده آل قرار دارد و تنها 23 درصد باقیمانده از آن، تطبیق بین کاربری اراضی و توان اکولوژیکی این شهرستان را رعایت نکرده است. بر طبق نقشه توان اکولوژیک محدوده مورد مطالعه، نزدیک به 19 درصد اراضی شهرستان در طیف مناسب و بسیار مناسب از لحاظ کشاورزی هستند. همچنین، نتایج نشان داد قریب به 308 کیلومتر مربع از کاربری کشاورزی شهرستان استهبان با توان اکولوژیک آن مغایر است؛ اما این مقدار بسیار کمتر از 50 درصد می باشد و مساحت غالب شهرستان، دارای شرایط مساعدی از لحاظ محیط زیستی است. در مجموع با سیاست-گذاری و توقف توسعه افقی شهر در اراضی کشاورزی پیرامون، توسعه میزان کشت و کاربری کشاورزی در جهت جنوب شرقی شهرستان، ایجاد صنایع تبدیلی وابسته به محصولات کشاورزی، ایجاد کارخانجات فرآورده های انجیری مانند مرباسازی، ایجاد تشکل های تولیدی انجیرکاران و حمایت و تقویت تشکل های موجود، برگزاری برنامه های آموزشی برای کشاورزان در زمینه مدیریت و ذخیره آب و جلوگیری از مهاجرت های بی رویه روستاییان به نواحی حاشیه ای شهرها، می توان به بهبود کشاورزی در مکان های دارای توان کمک کرد و از تخریب بیشتر این قبیل اراضی جلوگیری شود.

در این مقاله روشهای متداول ارزیابی توان اکولوژیک در جهان مرور شده و محدودیت های موجود در راه انجام هریک از روشها بررسی می شود.ارزیابی توان اکولوژیک رویشگاههای جنگلی مقوله بسیار مهمی در مطالعات جنگلداری در دنیاست و در کشورمان کمتر به آن توجه شده،عبارت از ارائه شاخصی است که پتانسیل رویشگاه را در ایفای نقشهای مختلف جنگل همانند تولید چوب،حفظ خاک،کنترل سیلاب،حفظ تنوع زیستی و تأمین آب نشان می دهد.این شاخص با تغییر در ویژگیهای اکولوژیک سرزمین همانند خاک،میکروکلیما- ارتفاع از سطح دریا،شیب و جهت جغرافیایی که پتانسیل رویشگاه را تحت تأثیر خود قرار می دهند،از رویشگاهی به رویشگاه دیگر تغییر می کند.روش مناسب ارزیابی توان اکولوژیک متناسب با اهداف جنگلداری انتخاب می گردد.روشهای متداول ارزیابی توان اکولوژیک شامل:استفاده از شاخصهای تنوع زیستی گیاهی و جانوری،منحنی های سلیت اندکس،رویش خاک و شکل زمین،رشد بین گرهی،گیاهان شاخص،تجزیه برگ و لاشبرگ،زادآوری و نقشه سازی می باشد.

حوضه آبخیز الشتر با مساحت 78542.43 هکتار یکی از زیر حوضه های رودخانه کشکان است که از شمال به کوه گرین، شمال شرق به بروجرد، از غرب به شهرستان دلفان و جنوب به شهرستان خرم آباد منتهی می گردد. به منظور بررسی و شناسایی مقدماتی پتانسیل این حوضه آبخیز در راستای جانمایی های مطلوب و سازگار توسعه شهری، توان اکولوژیکی آن مورد ارزیابی قرار گرفت. بدین منظور پس از شناسایی منابع اکولوژیکی) اقلیم، هیدروگرافی، زمین شناسی، خاک، پوشش گیاهی و...) تمامی لایه های اطلاعاتی در سامانه اطلاعات جغرافیایی مدیریت شد. سپس با استفاده از مدل های ویژه اکولوژیکی ایران و با کمک ابزار GIS و به روش مدل سازی گام به گام (حذفی) تجزیه و تحلیل نهایی و ارزیابی توان اکولوژیکی جهت کاربری توسعه شهری، صنعتی و روستایی انجام گردید. نتایج این تحقیق نشان داد که وجود توان توسعه شهری در این منطقه با توجه به دارا بودن شیب و تراکم پوشش گیاهان مناسب توسعه شهری، بیشتر تحت تاثیر نوع خاک منطقه قرار دارد که عمدتا جزء خاک های هیدرومورف و باتلاقی است. 29.7% از اراضی پیرامون شمالی و شرقی شهر برای توسعه شهری مناسب می باشد.

استفاده از روش هایی عقلانی و نظام مند در مدیریت منابع و استفاده بهینه از آنها بسیار مهم است. این روش ها باید به نحوی باشد که توان و پتانسیل سرزمین را در نظر بگیرد در غیر این صورت خسارات جبران ناپذیری به منابع و سرزمین وارد می شود. ضرورت ارزیابی توان اکولوژیک کاربری توسعه شهری، روستایی و صنعتی به این معنی است که توان سرزمین مورد نظر چقدر است. با توجه به بحران های زیست محیطی حاصله در شهرستان داراب، هدف این تحقیق بر ارزیابی توان اکولوژیک شهرستان داراب برای توسعه شهری، روستایی و صنعتی و ارائه راهکارهایی است که در این زمینه جهت نیل به اهداف توسعه پایدار قرار خواهد گرفت. در همین رابطه توان اکولوژیک توسعه شهرستان داراب با استفاده از رویهم گذاری لایه های اطلاعاتی و جمع بندی آنها با بهره گیری از فن آوری GIS ارزیابی گردید. نتایج ارزیابی در دو کلاس نسبتا مناسب (2) و نامناسب (3) ارائه شد. در ضمن در این پژوهش درصد طبقات توان در برآورد استقرار فعلی کاربری های شهری، روستایی و صنعتی با رویهم گذاری لایه های پلی گونی شهری، نقطه ای روستاها و مناطق صنعتی شهرستان بر روی نقشه توان اکولوژیک انجام و وضعیت این مناطق مشخص گردید. با توجه به نتایج بدست آمده اکثر مناطق شهری، روستایی و صنعتی در طبقه سه یا نامناسب قرار دارند.

در این تحقیق ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین که برآیند ویژگیهای محیطی همانند خاک، جهت دامنه، شیب، میکروکلیما و ارتفاع از سطح دریا می باشد و بازدهی یک زمین جنگلی را در ایفای نقش های جنگل نشان می دهد، در رویشگاه های سرخدار شمال ایران و در مناطق رویشگاهی واز و افرا تخته مطالعه گردید. مطالعه در سه بخش درختان توده، زادآوری طبیعی و پوشش گیاهی جهت ارزیابی توان اکولوژیک انجام گردید. قطعات نمونه 2500 متر مربعی به صورت تصادفی سیستماتیک انتخاب گردید و در هر یک از قطعات نمونه تعداد نهال موجود در عرصه، قطر برابر سینه و ارتفاع و مشخصات قابل ملاحظه درختان، تعداد پایه گونه های چوبی در سطح قطعه نمونه و فهرست کلیه گونه های گیاهی موجود در سطح قطعه نمونه ثبت گردید. برای تجزیه و تحلیل داده های به دست آمده برای درختان توده پارامترهای رویه زمینی، پراکنش درختان در طبقات قطری، تعداد در هکتار و منحنی ارتفاع و برای زادآوری تعداد در هکتار نهال و برای پوشش گیاهی شاخص های متداول بررسی تنوع زیستی مطالعه شد. نتایج نشان می دهد که نمودار پراکنش در طبقات قطری در رویشگاه واز وضعیت بهتری را نسبت به افراخته از نظر وجود درختان جوان دارا می باشد. ضمن این که رویشگاه و از رویه زمینی، ضریب قد کشیدگی و منحنی ارتفاع با سطح بالاتری را نیز داراست. وضعیت زادآوری در واز بهتر از افراتخته بوده و متوسط شاخص های تنوع زیستی نیز در این رویشگاه بیشتر است.

زمینه و هدف ارزیابی توان زیست محیطی سرزمین به عنوان یک مطالعه پایه و اساس برنامه ریزی استفاده از سرزمین، برای رسیدن به اهداف توسعه پایدار است. هدف از این مطالعه ارزیابی توان اکولوژیک سد تاجیار برای کاربری های کشاورزی و مرتعداری و تفرج متمرکز و تفرج گسترده با استفاده از روش بولین می باشد. روش بررسی معیارهای اصلی مطالعه، عبارتند از: نقشه های خاکشناسی، سنگ شناسی، توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی، میزان آب و کاربری اراضی. با استفاده از روش بولین و منطق AND و رقومی سازی اطلاعات در محیط GIS˓,روی هم گذاری لایه های اطلاعاتی و تجزیه و تحلیل حوضه آبخیز سد تاجیار در استان آذربایجان شرقی انجام گردید. مدل بولین مناسبت مکانی را بر اساس عملگرهای شرطی به صورت صفر یا یک نشان می دهد. یافته ها یافته ها حاکی از آن است که مناطق دارای توان کاربری کشاورزی-مرتعداری 6958 هکتار و مناطق فاقد توان کاربری مذکور 3701 هکتار از کل مساحت منطقه مورد مطالعه (10898 هکتار) می باشد. در مورد کاربری تفرج متمرکز˓,مساحت مناطق دارای توان 4851 هکتار و مساحت مناطق که توان لازم را ندارند5793 هکتار می باشد و در نهایت در مورد کاربری تفرج گسترده˓,مناطق دارای توان 4612 هکتار و مناطق فاقد توان 6042 هکتار از کل مساحت منطقه مورد مطالعه را به خود اختصاص داده اند. بحث و نتیجه گیری با توجه به اینکه نزدیک به 40 درصد از منطقه برای کاربری تفرج و بیش از 50 درصد از منطقه برای کاربری کشاورزی-مرتعداری دارای توان بالقوه می باشد˓,در نتیجه در این حوضه توان اکولوژیکی بالا برای کاربری های مذکور مشاهده می شود.

بررسی قابلیت بالقوه سرزمین در واقع سنجش موجودی و توان بالقوه سرزمین با ملاک ها و معیارهای مشخص و از پیش تعیین شده است. هدف از فرآیند سنجش قابلیت بالقوه سرزمین منطقه 22 شهرداری تهران، عینیت بخشیدن به قابلیت بالقوه سرزمین در قالب کاربری توسعه شهری در راه نیل به ارتباطات و تعاملات بین فعالیت های انسانی، جوامع بشری و توان سرزمین برای حصول به آمایش سرزمین است. بدین منظور در گام اول، کارشناسایی و تهیه نقشه های منابع اکولوژیکی پایدار )شامل نقشه های فیزیوگرافی، تیپ خاک، تیپ و تراکم پوشش گیاهی، زمین شناسی و سنگ شناسی( و ناپایدار )مشتمل بر نقشه های منابع آب، زیستگاه های حیات وحش، اقلیم و کاربری اراضی( در عرصه 6000 هکتاری تحت مطالعه انجام گرفت. در گام بعدی با روی هم گذاری نقشه های شیب، جهت یابی جغرافیایی و ارتفاع از سطح دریا، نقشه واحدهای شکل زمین با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) تهیه گردید. به همپوشانی نقشه های تیپ خاک و جوامع گیاهی، نقشه یگان های زیست محیطی آماده شد. در مرحله بعد با تنظیم و کدبندی اطلاعات جداول یگان های زیست محیطی و تطابق آنها با مدل های اکولوژیکی کاربری توسعه شهری ایران، مدل های اکولوژیکی ویژه طبقات مختلف کاربری توسعه شهری این منطقه به شیوه ارایه مدل ریاضی خطی تعیین و نقشه های طبقات این کاربری با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی تهیه گردید. نتایج مطالعات سنجش قابلیت بالقوه منطقه مورد مطالعه نشان می دهد که غالب عرصه تحت مطالعه، دارای توان 2 )نسبتا مناسب( توسعه شهری است. در این بین، اراضی واقع در مناطق با شیب زیاد، مسیل ها و حرایم گسیل های موجود در منطقه، واجد طبقه 3 )نامناسب( برای توسعه شهری هستند. بزرگ ترین عامل محدود کننده توسعه منطقه، کمبود منابع آب تشخیص داده شد.

تالاب بامدژ در 40 کیلومتری شمال با مساحت 4000 هکتار واقع شده است. تالاب بامدژ تالابی طبیعی واجد ارزش های فراوان اکولوژیک، علمی، تفرجی و اقتصادی است که در صورت حفظ و احیاء آن می تواند به صورت مجموعه ای خود تنظیم تمام ارزش های خود را به منصه ظهور رساند.در ابتدا محدوده مطالعاتی مشخص شد. پس ازآن انتخاب گردید و نمونه برداری به صورت تصادفی انجام پذیرفت. طی آزمایشاتی BOD5، COD، نیترات، فسفات، pH، هدایت الکتریکی، کدورت، دما، DO، شوری، TSS و TDS آب تالاب اندازه گیری شد. ارزیابی کیفیت آب ایستگاه ها برپایه نظام شاخص کیفیت آب صورت پذیرفت. ارزیابی اکولوژیک منطقه با استفاده از روش تلفیقی ارزیابی سریع و TOPSIS انجام گرفت. در این روش منابع پایه به 13 گروه شامل: وسعت تالاب، پوشش گیاهی اطراف تالاب، پهنای بافر، وضعیت خاک، اتصال با سایر منابع آبی، عمق تالاب، منبع تامین آب تالاب، زمان آبدار بودن تالاب، اختلالات طبیعی، توسعه زیستگاه، نوع تالاب، پوشش تالاب و تنوع زیستی گیاهان تالاب تقسیم گردیدند. از مقایسه شاخص کیفیت سالانه هر ایستگاه با جدول شاخص کیفیت آب چنین نتیجه گیری شد که ایستگاه سوم در گروه سوم دارد و ایستگا ه های اول، دوم و چهارم در گروه چهارم طبقه بندی نظام شاخص کیفیت آب قرار دارد. در نهایت تالاب بامدژ 59 امتیاز از 85 امتیاز ممکن روش ارزیابی سریع را کسب نمود. این امر مبین آن است که تالاب دارای ارزش حفاظتی مطلوب (درجه 2) است. جهت تجزیه و تحلیل مهمترین عوامل اکولوژیکی از روش TOPSIS استفاده شد. نتایج این بررسی نیز موید آن بود که زمان آب دار بودن تالاب با وزن 1.483 به عنوان مهم ترین معیار ارزشی تالاب شناخته می شود.